2024-03-28T14:16:06Z
http://akhlagh.morsalat.ir/?_action=export&rf=summon&issue=3487
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
زبان شناسی و اخلاق عرفانی
نصرالله
شاملی
چکیده یکی از دانشهای نوپا در دنیا و به ویژه در کشور ما، دانش معنیشناسی است که از شاخههای زبانشناسی به شمار میآید. متون اسلامی اعم از قرآن و حدیث و مطالب عرفانی حاوی نکات اخلاقی و کدهای اخلاقی فراوان است. متأسفانه در سالهای اخیر با وجود تحقیقات ارزنده در تمام شاخههای علوم اسلامی، پژوهش قابل قبولی راجع به معنیشناسی اخلاقی- عرفانی نشده است. اینجانب در اصل مقاله تصمیم دارم تصویری روشن از معنیشناسی اخلاقی- عرفانی را برای علاقهمندان به اخلاق عرفانی بیان کنم تا مشتاقان به ارزش و اهمیت این پژوهش پی برند. معنیشناسی اخلاقی در پی روشن کردن مفاهیم و کدهای اخلاقی است که از دیرباز در زبان عربی و متون ادب فارسی وجود داشته است. عارفان اسلامی به پشتیبانی قرآن و حدیث به دستاوردهای بسیار ارزشمندی در این زمینه رسیدهاند، لیکن همهی این دستاوردها روشمند نیست و کار معناشناسی اخلاقی- عرفانی، تنظیم حوزهی معناشناسی واژگانی است که هرچند واژه به صورت یک سیستم یا لایه یا حلقه یا میدان، ایدهای کامل و علمی در تکامل اخلاقی کلونی و سیستماتیک را نشان دهند. بدیهی است مثالهایی که در متن مقاله خواهد آمد، برگرفته از قرآن یا متون حدیث و منابع عرفانی فارسی و عربی خواهد بود. ان شاء اللّه این روش جدید بتواند فصل تازهای در تولید علم اخلاق، آن هم اخلاق دینامیکی ایجاد نماید.
معنیشناسی
اخلاق
زبانشناسی
چندمعنایی
واژگان
عرفان
حلقوی
میدانی
2011
11
22
9
34
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21107_c6df1c99111746297cbc464564be46f7.pdf
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
موضوعشناسی گزارههای اخلاقی قرآن
حسن
سراج زاده
گزارههای اخلاقی موجود در متون، که در قالب جمله یا جملهها بیان شدهاند، به لحاظ ساخت، از موضوع و محمول ترکیب یافتهاند. محمول این گزارهها، از مفاهیم اخلاقیِ خوب و بد، باید و نباید، درست و نادرست و «وظیفه» تشکیل یافته است. در خصوص موضوع این گزارهها، با توجّه به اختلافات موجود در اخلاق فضیلت و اخلاق وظیفه، دیدگاههای متفاوتی ارایه شده است. پیروان اخلاق فضیلت، بر اساس اعتقاد به فضایل و رذایل نفسانی، بر صفات پایدار نفسانی به عنوان موضوع اخلاق و گزارههای اخلاقی تأکید دارند، در حالی که طرفداران اخلاق وظیفه، با نظر به اصول و قواعد رفتار، بر افعال اختیاری انسان اصرار می ورزند. در این جستار، دیدگاه قرآن را دربارهی موضوع گزارههای اخلاقی بررسی کرده و با ذکر شواهدی از آیات الهی، به این نتیجه دست یافتهایم که، احکام اخلاقی در قرآن، گسترهای فراتر از صفات و افعال اختیاری انسان را در بر می-گیرد و موضوع گزارههای اخلاقی عبارت است از انسان و ابعاد وجودی او. به بیان دیگر، در قرآن، مفاهیم هفتگانهیِ «خوب و بد»، «باید و نباید»، «درست و نادرست» و «وظیفه»، به ابعاد پنجگانهیِ «معرفتی»، «عاطفی»، «ارادی»، «فعلی» و «شخصیت و منش انسانی»، نسبت داده شده است.
گزارههای ارزشی
گزارههای اخلاقی
ابعاد وجودی انسان
اخلاق فضیلت
اخلاق وظیفه
2011
11
22
35
64
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21108_c716727bf1c63ca537afa1d805f563c5.pdf
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
ساختارشناسی جامعهی اخلاقی مطلوب از دیدگاه علّامهی طباطبایی
سید مهدی
سلطانی رنانی
جامعهی اسلامی، جامعهای است ارزشمند که در آن سعادت فرد با سعادت اجتماع پیوند خورده و میان مسؤولیتهای اجتماعی و ایمان اسلامی ارتباطی قوی و ناگسستنی به وجود آمده است و اخلاق اجتماعی و جامعهی مطلوب اخلاقی با مبانی مستحکم و ایدهآل، عامل حقیقی این ارتباط میباشد؛ زیرا اخلاق با ملکات نفسانی و تزکیهی نفس، اعمال فردی و روابط اجتماعی انسان ارتباط عمیق داشته، مستلزم همزیستی مسالمتآمیز و تعاملات پایدار عملی و درونی است. علّامهی طباطباییاز جمله اندیشمندانی است که در تفسیرالمیزان و اندیشههای فلسفی خویش بدین موضوع در ترسیم جامعهی مطلوب اخلاقی توجّه نموده و معتقد است: «جامعهای که در آن مبانی ارزشی و پایدار اخلاقی، که شکل دهنده حُسن خلق و رفتارهای صحیح در رابطه و تعامل با دیگران است، به عنوان یک اصل جداییناپذیر ایمانی و اعتقادی مورد توجّه قرار نگیرد، عواطف انسانی اعضای آن رو به انحطاط رفته، در نتیجه منجر به عدم اعتقادشان به مبدأ هستی و توحید الهی و نیز گسترش روز افزون فساد میگردد». سعی نگارنده در این مقاله آن است که به مهمترین مبانی ارزشی اخلاق در جامعهی مطلوب انسانی به مثابه ویژگیهای اصیل در استحکام و پایداری آن در اندیشه علّامهی طباطبایی اشاره نماید.
قرآنکریم
اخلاق
جامعهی مطلوب انسانی
مبانی و ویژگیهای بنیادی اخلاقی
علّامه طباطبایی
2011
11
22
65
88
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21109_be890396c6e52dbc08e83ef7151830d4.pdf
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
توجیه گزارههای اخلاقی
سمیه
ملکی
اکرم
نوری زاده
پژوهش حاضر تحقیقی در باب نحوهی توجیه گزارههای اخلاقی است. براساس تعریف سنتی، معرفت عبارت از باورِ صادق موجّه است. مؤلّفهی توجیه، بهمعنای داشتن دلیلی عقلانی برای باور، مورد توجّه اغلب معرفتشناسان بوده و وجود آن را برای معرفت داشتن ضروری دانستهاند. دربارهی چیستی توجیه و بیان ماهیت آن، اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد که این پژوهش در پی بررسی این دیدگاهها و اختلاف نظرهاست. در مقالهی پیش رو، پس از معرفی معرفتشناسی و شکاکیّت و اشارهی مختصر به اقسام آن، رویکردهای معرفتشناسان در باب توجیه بیان میگردد؛ سپس با توجه به تقابل معرفتشناسی اخلاق و شکّاکیت اخلاقی معرفتشناختی، نظریّات توجیه در فلسفهی اخلاق بیان میگردد و در پایان، موضع شکّاکان اخلاقی معرفتشناختی نیز در باب توجیه، بیان خواهد شد.
معرفت
معرفتشناسی
شکاکیّت
توجیه
مبناگرایی
انسجامگرایی
2011
11
22
89
124
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21110_1a9fdcf1ab2c0d6cfcca5d86c83163e3.pdf
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
تکثّر در آراء اخلاقی علّامه طباطبایی1
محمد
نصر اصفهانی
مرحوم علّامه طباطبایی در سه کتاب خود چهار مبنا و نظریهی اخلاقی را مطرح ساخته است. او در کتاب نهایه الحکمه فضیلتگرایی و در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم نوعی منفعتگرایی و در تفسیر المیزان مصلحتگرایی اخروی و خداگرایی عارفانه را تبیین نموده است. نقدها و بررسیهای مطرح در این زمینه و میزان اهمیت هریک از آنها از نظر علّامه مباحث دیگر این مقاله را تشکیل میدهد. به نظر میرسد ایشان برای انسانهای مختلف در شرایط مختلف و با دیدگاهها و سطوح مختلف، اخلاقی را معقول یا مقبول دانسته که برای دیگران معقول یا مقبول نیست و ترجیح قایل شدن برای هریک از این دیدگاهها جهت همهی انسانها با دیدگاههای متفاوت از نظر علّامه دلیل واضحی ندارد.
فلسفهی اخلاق
امور حقوقی
امور اعتباری
عقل نظری
عقل عملی
متکلّمین
نسبیت اخلاق
اشاعره و معتزله
2011
11
22
125
154
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21111_e3f86727faca636f13d629068a9dcde6.pdf
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
تربیت یا تزکیه چالشی بزرگ در اخلاق اسلامی
محمد
خاقانی
نهاد اصلی که در کشور ما و سایر کشورهای اسلامی مسؤولیت بسترسازی، رشد و شکوفایی ابعاد جسمی و روحی کودکان و نوجوانان را بر عهده دارد، در فارسی «وزارت آموزش و پرورش»، و در عربی «وزاره التربیه و التعلیم» نام گرفته است. مسؤولیت اصلی این سازمان، آموزش اطلاعات علمی لازم و پرورش جسمی و روحی نسلهای نو برای تحقق ملکات فاضله و هنجارهای برآمده از ارزشهای اخلاقی جامعه معرفی میشود. نگارنده در این مقاله با به چالش کشاندن بخش «پرورش» سازمان مزبور، این نامگذاری را پدیدهای منفی و منجر به نتایج خطرناک دانسته و بر آن است که با توجه به نقش نامها و مفاهیم در سمت دادن به حرکتهای اجتماعی، پیامدهای منفی این نگرش را مورد تحلیل قرار دهد.
آموزش
پرورش
تربیت
تزکیه
2011
11
22
155
169
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21112_541f07e4a0179bb8ec5cae06a4dc7db0.pdf
فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی
مطالعات اخلاق کاربردی
2251-7898
2251-7898
1390
7
25
محبّت، فضیلت برتر در اندیشهی اخلاقی توماس آکوئیناس
فروزان
مصطفی منتقمی
زهرا
خزاعی
محبّت و دوستی در فلسفه اخلاق، از مهمترین فضایل محسوب میشود. ارسطو دوستی را مکمل فضایل میداند و فیلسوفان مسلمان و مسیحی، مثل ابن مسکویه و توماس آکوئیناس محبت و دوستی را مهمترین فضیلت تلقی میکنند. آکوئیناس آن را برترین فضیلت دینی میداند و ابن مسکویه معتقد است با وجود محبّت، از عدالت بینیاز میشویم. این مقاله به تحلیل و بررسی محبت به عنوان فضیلت برتر در اندیشهی اخلاقی توماس آکوئیناس میپردازد. آکوئیناس در حالی که در تبیین نظریهی فضیلت خود، از جمله در تبیین دوستی و دیگر فضایل، از ارسطو بسیار الهام گرفته است، سعی میکند دیدگاه خود را به کمک ایدهها و آموزههای دینی مسیحیت تکمیل و تصحیح کند. طرح فضایل موهوبی و دینی در کنار فضایل اساسی ارسطویی از این جمله است. ایمان، امید و محبت، سه فضیلت دینیاند که برگرفته از آموزههای خاص مسیحیت میباشند و تنها عامل تحقق آنها، به گفتهی آکوئیناس، افاضه و ارادهی الهی است . وی محبّت را برترین فضیلت دینی و مبنای همهی فضایل میداند. در مقالهی حاضر، پس از تصویر فضیلت از دیدگاه اخلاقی توماس و بیان اقسام آن، نقش ، معنا و ماهیت فضایل دینی مورد بررسی قرار میگیرد. سپس به تبیین مفهوم، جایگاه و رابطهی محبت با دیگر فضایل، و دلیل برتری آن پرداخته میشود و در نهایت، بر این تأکید میشود که از دیدگاه آکوئیناس همهی فضایل از طریق محبت به خداوند است که معنا و مفهوم پیدا می کنند.
فضیلت
محبّت
دوستی
عشق
آکوئیناس
2011
11
22
171
196
http://akhlagh.morsalat.ir/article_21113_e8639918fe59ee8119b45017d930dbf9.pdf