مراحل تربیت انسان اخلاقی با تأکید بر نقش اراده

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت دانشگاه اصفهان.

2 استادیار دانشکدهٔ روان‌شناسی و علوم‌تربیتی دانشگاه اصفهان

چکیده

انسان مختار آفریده شد و اراده ابزاری برای تحقق اختیار اوست. اختیار برای آدمی امکان گزینش یا ترک فعل را مهیا می‌کند و ارادۀ آدمی این انتخاب را محقق می‌سازد. قرارگرفتن در مسیر تربیت صحیح احتیاج به ارادۀ قوی دارد. مقالۀ حاضر با هدف شناسایی عوامل ضعف و قوت اراده و بررسی مراحل تربیت انسان اخلاقی تدوین شده است. این مقاله از نوع مقاله‌های کیفی است که به شیوۀ تحلیلی‌استنباطی، نخست با نگاهی فلسفی به تحلیل مبنایی از مراحل تحقق اراده در انسان می‌پردازد و پس از مشخص‌شدن جایگاه اراده، راهکارهایی برای تربیت انسانِ بااراده بیان می‌کند. در تحقق فعل و ارادۀ انسان، قوای مدرکه و شوقیه و عامله نقش دارند و به ترتیب می‌توان از علت‌های ضعف و قوت اراده در سه حوزه شناختی و گرایشی و رفتاری سخن گفت. در بخش شناختی علت‌ ضعف اراده، به‌کارنگرفتن صحیح عقل در تشخیص پدیده‌ها و در مدیریت خیال است. در بخش گرایشی، لذت سبب کشش اراده به‌سمت انجام فعل است و لذت دروغین نقش بسزایی در ضعف اراده دارد و در بخش رفتاری تمرین و پیدایش عادت به ثبات اراده کمک می‌کند. درمجموع، مراحل تربیت انسان اخلاقی براساس سه بخش بیان‌شده، به ترتیب شامل مرحلۀ انسان متفکر و سپس انسان متذکر و درنهایت انسان عامل است. 

کلیدواژه‌ها


. اسماعیلی، محسن، 1389، همت و اراده، تهران: مؤسسۀ نشر شهر.
2. باقری، خسرو،1393، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران:              انتشارات مدرسه.##
3. باقری، خسرو و زهره خسروی، 1385، «بررسی تطبیقی آدمی در           نظریۀ اسلامی در باب عمل و نظریۀ انتقادی هابرماس»، حکمت و فلسفه، ش3، ص7 تا22. ##
4. برنجکار، رضا، 1375، «حضور اراده در مبادی عمل»، روش‌شناسی علوم انسانی، ش6، ص34تا45. ##
5. حقانی زنجانی،حسین،1376، «فلسفۀ اخلاق؛ نظریۀ اخلاق مبتنی بر اراده و عقل»، مکتب اسلام، ش8، ص 29تا36. ##
6. حکیمى، محمدرضا و دیگران، 1380، الحیاة، ترجمۀ احمد آرام‏، تهران‏: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.‏ ##
7. داودی، محمد، 1388، تربیت اخلاقی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. ##
8. راغب اصفهانى،حسین‌بن‌محمد، 1412، المفردات فی غریب القرآن، بیروت‏: دارالعلم الدار الشامیة. ##
9. سلیمانی، فاطمه، 1384، «بررسی ارادۀ انسان از دیدگاه متکلمین و فلاسفۀ اسلامی»، مجلۀ حکمت سینوی، ش30و31، ص54تا77. ##
10. شعبانی ورکی، بختیار، 1374، «عادت و استدلال؛ پارادوکسی در تربیت دینی»، مجلۀرشد آموزش معارف اسلامی، ش26، ص13تا21. ##
11. طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1389، نهایة الحکمة، ترجمۀ علی شیروانی، ج1، قم: انتشارات دارالفکر. ##
12. طباطبایی، سیدمحمدحسین،1390، نهایة الحکمة، ترجمۀ علی شیروانی، ج2، قم: مؤسسۀ بوستان. ##
13. طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1386، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی. ##
14. عثمان، عبدالکریم،1361، روانشناسی از دیدگاه غزالی، ترجمۀ محمدباقر حجتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ##
15. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، 1410، العین، ج8، قم: هجرت. ##
16. کلینى، محمدبن‌یعقوب، 1369، اصول الکافی، ترجمۀ جواد مصطفوى، ج1، تهران: کتاب‌فروشى علمیۀ اسلامیه.  ##
17. مطهری، مرتضی، 1388، شرح منظومه، تهران: صدرا. ##
18. مصباح یزدی، محمدتقی، 1379، خودشناسی برای خودسازی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی. ##
19. معین، محمد، 1380، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات سرایش. ##
20. مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة. ##
21. میرهادی، سیدمهدی و دیگران، 1392، «رابطۀ خیال و اراده در فلسفۀ ملاصدرا»، فصل‌نامۀ تأملات فلسفی، دانشگاه زنجان، ش11، 21تا39. ##
22. یوسفی‌زاده، سمیه، 1386، نسبت ارادۀ انسان با خداوند از دیدگاه حکمت متعالیه، مشهد: دانشگاه فردوسی.
##