اقتضائات اخلاقی کاربرد تشویق و تنبیه در پرورش فرزند از دیدگاه اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

یکی از رویکردهای اساسی در فرزند پروری التزام به بایسته ها و الزامات اخلاقی کاربرد تشویق و تنبیه در این ساحت تربیتی است.سوال اساسی این است که باید ها و نبایدهای اخلاقی بهرگیری از تنبیه و تشویق در فرزند پروری از چشم انداز گزاره های اسلامی چیست؟ هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین بایسته های اخلاقی کاربرد تشویق و تنبیه در فرزند پروری است.در پژوهش حاضر از روش توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده و منابع پژوهش گزاره های اسلامی و گزارهای تربیتی-روان شناختی است.از تتبع و ژرف اندیشی در گزاره های اسلامی(قرآن و روایات)،آموزهای روان شناختی(کتاب ها و مقالات) و نتایج پژوهش های مربوطه بدست می آید که بهر گیری از تشویق و تنبیه نقش سازنده و تسهیل کننده ای در تربیت فرزند دارد. نتایج مطالعات و بررسی های کتابخانه ای و میدانی نشان می دهد که بهره گیری از تشویق و تنبیه در عرصه تربیت فرزند اقتضائات و ضرورت هایی را ایجاب می کند.برخی از این ضرورت ها و بایسته ها عبارتند از:1.توجه جدی به تفاوت‌های فردی فرزندان و متربیان؛2.تعلّق تشویق و تنبیه به رفتار فرزندان و نه به شخصیت آنان؛3.رعایت هم ترازی بین تشویق و تنبیه و نوع رفتار؛4.لزوم قاطعیت در اجرای تنبیه ؛4.ملاحظه شرایط و نوع خطا؛5.آگاهی بخشی به فرزندان در رابطه با علل تنبیه و تشویق ؛6.فوریت در تشویق و تنبیه؛7.تبیین انتظارات خود از فرزندان و روشن سازی رفتار مطلوب.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم؛ ترجمه آیت‌الله مکارم شیرازی##ابن أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله (1404ق)؛ شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید؛ قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی##ابن بابویه، محمد بن على (1413ق)؛ من لایحضره الفقیه؛ قم: اسلامى##ابن فهد حلى، احمد بن محمد (1407ق)؛ عدة الداعی و نجاح الساعی؛ تهران: دارالکتب الإسلامی##امینی، ابراهیم (1384)؛ اسلام و تعلیم و تربیت؛ چ دوم، قم: بوستان کتاب قم##تمیمى‌آمدى، عبدالواحد بن محمد (1366)؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ قم: دفتر تبلیغات##حر عاملی،محمدبن‌حسن (1409ق)؛ وسایل الشیعه؛ قم: آل‌البیت##دلشاد تهرانی، مصطفی (1377)؛ سیری در تربیت اسلامی؛ تهران: ذکر##دهخدا، علی‌اکبر (1343)؛ لغتنامه؛ تهران: چاپ سیروس##رسولی محلاتی، سیدهاشم (1377)؛ ترجمه غررالحکم و دررالکلم؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی##زمخشرى، محمود بن عمر (1417ق)؛ الفایق فی غریب الحدیث؛ بیروت:  دارالکتب العلمیة##سیف، علی‌اکبر (1377)؛ روانشناسی پرورشی (روانشناسی یادگیری و آموزش)؛ تهران: آگاه## (1384)؛ تغییر رفتار و رفتاردرمانی نظریهها و روشها؛ تهران: دوران## (1393)؛ روانشناسی پرورشی نوین: روانشناسی یادگیری و آموزش؛ چ هفتم، تهران: دوران##شریف الرضى، محمد بن حسین (1414ق)، نهج البلاغة (للصبحی صالح)؛ قم: هجرت##عمید، حسن (1360)؛ فرهنگ فارسی عمید؛ چ سوم، تهران: امیرکبیر##غزالی، محمدبن محمد (1425ق)؛ احیاء علوم الدین؛ ج3، بیروت: دارالکتب العلمیه##فایضی، علی (1370)؛ جایگاه روشهای تنبیه در تعلیم و تربیت؛ چ اوّل، تهران:  فیض کاشانی##فتحعلی‌خانی، محمد و همکاران (1377)؛ آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن؛ ج اوّل، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه##قاسمی، حمید محمد (1385)؛ روشهای تربیتی در داستانهای قرآن کریم؛ چ اوّل، تهران: معناگرا##کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق)؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الإسلامیة##گلپایگانی، محمدرضا (1420ق)؛ الدر المنضود فی احکام الحدود؛ ج2، قم: دارالقرآن##لفرانسوا، گای.آر (1380)؛ روانشناسی برای معلّمان؛ ترجمۀ ‌هادی فرجامی؛ مشهد: آستان قدس رضوی##لیثى واسطى، على بن محمد (1376)؛ عیون الحکم و المواعظ (للیثی)؛ قم: دارالحدیث##مجلسی، محمدباقر (1403ق)؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی##مطهری، مرتضی (1385)؛ تعلیم و تربیت در اسلام؛ تهران: صدرا##معین، محمد (1384)؛ فرهنگ فارسی؛ تهران: نامن##وست وود، پیتر (1381)؛ آموزش و پرورش کودکان با نیازهای ویژه؛ ترجمۀ شاهرخ مکوند حسینی و فرح شیلاندری؛ تهران: رشد##هنری ماسن، پاول و همکاران (1377)؛ رشد و شخصیت کودک؛ ترجمۀ مهشید پارسایی؛ تهران: مرکز##هیثمی، علی بن ابوبکر (1408ق)؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد؛ تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا؛ بیروت: دارالکتب العلمیه##Alberto, P.A. & Trotman,A .C. (1991); Applied behavior analysis; New York: Macmillan##Baumrind, D. (1991); Effective parenting during the early adolescent transition. In P. E. Cowan & E. M.Hethrington (Eds), Family transitions: Advances in family research (vol. 2, pp. 111-163), Hillsdale, NJ:Erlbaum##Pinderhughes, E. E. and others (2000); Discipline responses: Influences of parents' socioeconomic status, ethnicity, beliefs about parenting, stress, and cognitive-emotional processes; Journal of Family Psychology, 14, 380-400. ##Robbins, Stephen P and Judge, Timothy A. (2015); Organizational behavior; Manufactured in the United States of America##Sternberg, J. R. (2011). A review of the relationship among parenting practices, parenting style, and adolescent school achievement. Educational Psychology Review, 17, 120-146##Zang, R. B. (2011); An investigation of maternal personality styles and subjective well-being, personality and individual differences, 44, p.589.