عدالت مداری در تعدد زوجات از منظر متون اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی کرمان

چکیده

از منظر قرآن کریم مرد و زن برای همدیگر و مکمّل هم آفریده شده‌اند و مقتضای فطرت انسان این است که هر یک از زن و مرد نسبت به جنس مخالف خود گرایش داشته و او را منشأ آرامش و آسایش خویش قرار می‌‌دهد و به گونه‌ای کامجویی کند که هم سلب تولید مثل و بقای نوع انسانی می‌شود و هم مفسده‌ای بر آنها، بار نگردد. اما در این میان خداوند متعال محدودیّت‌هایی را در موارد استثنایی و حالات خاص که برای زوجین پیش می‌آید، قرار داده است یکی از این موارد خاص رعایت عدالت در چند همسری است. در این نوشتار مفهوم عدالت در آیات چند همسری از منظر روایات و مفسران با هدف تبیین غنای هر چه بیشتر مفهوم عدالت در حوزه خانواده مورد اهتمام قرار گرفته است. قسم و نفقه به عنوان حائز اهمیّت‌ترین موارد عدالت ظاهری در روایاتِ معصومان(ع) معرّفی شده‌اند و عدالت باطنی که عدالت در محبّت قلبی است و امری اختیاری و تحت اراده انسان نیست، در حیطه شرط عدالت در چندهمسری معرفی نشده است. از این رهگذر، اسلام تعدّد زوجات را به طور وجوب بر هر کسی وضع نکرده است بلکه اسلام با توجه به طبیعت افراد و از روی مصلحت اجتماع انسانی تعدّد را تجویز نموده و برایش قید عدالت را ذکر نموده که تمام این مفاسد را بر می‌دارد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.##ابن أبی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1405ق)‏؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة؛ تحقیق مجتبى‏ عراقى؛ قم: دار سیدالشهداء للنشر##ابن بابویه، محمد بن على (1413ق)؛ من لایحضره الفقیه‏؛ تحقیق على‌اکبر غفارى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم‏##ابن شعبه حرانى، حسن بن على (1404ق)؛ تحف العقول‏ عن آل‌الرسول9؛ تحقیق على‌اکبر غفارى؛ قم: جامعۀ مدرسین##اصفهانی، عمادالدین حسین (1366)؛ زنان پیغمبر اسلام، حقوق زنان؛ چ پنجم، تهران: محمد##ابن فارس، احمد (1404ق)؛ معجم مقاییس اللغه؛ تحقیق عبدالسلام محمد هارون؛ قم: مکتب الأعلام الإسلامی##ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)؛ لسان العرب‏؛ چ سوم، بیروت: دار صادر##ابوزید، نصر حامد (2007م)؛ دوائر الخوف: قراءه فی خطاب المرأة؛ بیروت: المرکز الثقافی العربی##اردبیلی، احمدبن محمد (بی‌تا)؛ زبده البیان فی أحکام القرآن؛ تهران: کتابفروشی مرتضوی##ارسطو (1385)؛ اخلاق نیکوماخوس؛ ترجمۀ محمدحسن لطفی؛ تهران: طرح نو##اشتری، بهناز (1383)؛ «نهاد چندهمسری؛ ضرورت‌های بازنگری»؛ ماهنامۀ حقوق زنان؛ ش 24، ص20 تا 22##جوادی آملی، عبدالله (1389)؛ تفسیر تسنیم؛ قم: اسراء##حرّ عاملی، محمدبن حسن (1409ق)؛ تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:##حسینی مرعشی، اسماعیل بن احمد (1422ق)؛ اجماعیات فقه الشیعة واحدة الأقوال من احکام الشریعة؛ قم: مؤسسه احیاء آثار الإمام الخویی##دشتی، حسین (بی‌تا)؛ معارف و معاریف؛ تهران:مفید##دهخدا، علی‌اکبر (1343)؛ لغت­نامه؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران##راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)؛ المفردات فی غریب القرآن‏؛ تحقیق صفوان عدنان داودى‏؛ دمشق: دارالعلم الدار الشامیة.##رشیدرضا، محمد (بی‌تا)؛ تفسیر القرآن الکریم الشهیر بالمنار؛ چ سوم، بیروت: دارالفکر##شرف‌الدین، حسین (1396)؛ ارزش­های اجتماعی از منظر قرآن کریم؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی##شریف الرضی، محمدبن حسین (بی‌تا)؛ نهج البلاغه؛ ترجمۀ حسین انصاریان؛ قم: دارالعرفان##صدر، حسن (بی‌تا)؛ حقوق زن در اسلام و اروپا؛ تهران: جاویدان##صفایی، حسین و اسدالله امامی (1376)؛  فقه حقوق خانواده؛ تهران: دادگستر.##طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا)؛ تعدّد زوجات و مقام زن در اسلام؛ تهران: آزادی## (1417ق)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم##طوسى، محمد بن حسن‏ (بی‌تا)؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی## (1388ق) المبسوط فی فقه الإمامیه؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ تهران: المکتبه المرتضویه## (1407ق)؛ تهذیب الأحکام فی شرح المقنعه؛ تحقیق حسن الموسوى‏ خرسان؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه##عسکرى، حسن بن عبدالله (1400ق)‏؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت: دارالافاق الجدیدة##علی، جواد (بی‌تا)؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام؛ بیروت: دارالعلم للملایین##علی­خانی، علی‌اکبر (1382)؛ «عدالت قرآنی در اندیشۀ نصر حامد ابوزید»؛ تهران: مقالات و بررسی‌ها، دفتر 74، ص 121 تا 138##فراهیدی، خلیل­بن أحمد (1410ق)؛ العین؛ چ دوم، قم: هجرت##فضل‌الله، محمدحسین (1384)؛ اسلام، زن و جستاری تازه؛ ترجمۀ مجید مرادی؛ قم: بوستان کتاب##فیّومی، احمدبن محمد (1414ق)؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر؛ قم: مؤسسه دارالهجره##قرشی، علی‌اکبر (1371)؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه##کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق)؛ الکافی؛ تحیقق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه##مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1403ق)؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر الأخبار الأئمة الأطهار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی##مشکینی، علی (1428ق)؛ مصطلحات الفقه؛ چ چهارم، قم: مؤسسه الهادی##مصباح یزدی، محمدتقی (1378)؛ اخلاق در قرآن؛ چ سوم، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;##مصطفوی، حسن (1368)؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی##مطهری، مرتضی (1373)؛ سیری در سیره ائمه اطهار:؛ چ نهم، تهران: صدرا## (1357)؛ نظام حقوق زن در اسلام؛ چ هشتم، تهران: صدرا##مکارم شیرازى، ناصر و جمعی از نویسندگان (1374)؛ تفسیر نمونه‏؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة##واحدی، علی بن احمد (1411ق)؛ اسباب نزول القرآن؛ بیروت: دارالکتب العلمیه.