تبیین راهکارهای عملی و نظری کسب تواضع و فروتنی بر مبنای تحلیل محتوای خطبه قاصعه امیرالمؤمنین(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران.

2 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران

چکیده

تواضع و فروتنی از جمله فضایل اخلاقی است که از خودِ ملکوتی و الهی انسان نشأت می‌گیرد و بدان دلیل که در تکامل شخصیت انسان تأثیر بسزایی دارد، در آموزه‌های دینی بر آن بسیار تأکید شده است. یکی از مصادیق این تأکید را می‌توان در بلند‌ترین و مهم‌ترین خطبۀ امام علی مشهور به خطبۀ قاصعه که پس از جنگ نهروان ایراد شده، جستجو کرد. حضرت علی در این خطبه تلاش کرده‌ است ضمن تبیین اهمیت این فضیلت اخلاقی و تأثیر آن در مقابله با تکبر به‌منزلۀ مهم‌ترین عامل تسلط شیطان، راهکارهای عملی و نظری کسب تواضع را بیان و درنهایت، تصویر جامعی از این فضیلت ارزشمند اخلاقی ارائه کند.
در این پژوهش کوشیده‌ایم با تکیه بر روش «تحلیل محتوا» و بهره‌گیری از فن «تحلیل مضامین کیفی»، گزاره‌های مرتبط با موضوع تواضع و فروتنی را در خطبۀ قاصعه تحلیل و الگوی جامع مفهومی تواضع را از منظر آن حضرت ترسیم کنیم. معرفی عوامل عملی و نظری ایجاد تواضع (مانند اقامۀ نماز، روزه‌داری، دادن زکات، احسان به والدین و احترام به مربی)، معرفی ویژگی‌های متواضع (مانند توجه به مستضعفان و فقرا، محبت به مؤمنان و سجده کردن)، معرفی نتایج برخورداری از تواضع (مانند دوری از وسوسه‌های شیطانی، دوری از کبر و تفاخر، کسب رضایت الهی و ایجاد الفت و محبت بین مردم) و معرفی مصادیق برگزیدۀ متواضعان از جمله مباحثی است که امام علی در این خطبه بدان اشاره کرده‌ است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining Practical and Theoretical Solutions to Acquire Humility and Modesty based on the Content Analysis of the Ghase’eh Sermon of the Imam Ali (PBUH)

نویسندگان [English]

  • sedigheh Kashefi 1
  • mohammad Etrat Doost 2
  • fathiyeh fatahyzadeh 3
1 Master of Quranic and Hadith Sciences, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor in Department of Islamic Theology and Education, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
3 Professor of Quranic and Hadith Sciences Department, Al-Zahra University, Tehran
چکیده [English]

 
Humility is one of the moral virtues that derives from the heavenly and divine self of man, and since it has a great impact on the evolution of human personality, it has been emphasized in religious teachings. One of the examples of this emphasis can be read in the longest and most important sermon of Imam Ali (PBUH), known as the sermon of ‘Ghase’eh’, which was uttered after the battle of Nehruvan with the Kharijites. Imam Ali (PBUH) in his longest and most important sermon, known as the sermon of Qaseh, which was uttered after the battle of Nehruvan, has tried to explain the importance of this moral virtue and its great effect in combating arrogance as the most important solution to the devil's domination. Express the practical and theoretical factors and strategies of acquiring humility and finally express a comprehensive picture of this valuable moral virtue. In this research, we have tried to analyze the proposed propositions in relation to this issue by using the content analysis method as a text-based interdisciplinary research method and finally to draw a comprehensive conceptual model of humility from the perspective of Imam Ali (PBUH). Expressing the practical and theoretical factors of creating humility, the characteristics of true humility, the results of humility and introducing the selected examples of the humble are among the topics that Imam (PBUH) has mentioned in his longest sermon. Undoubtedly, paying attention to these moral issues and enumerating its comprehensive model based on the words of the Infallibles.
In this research, we have tried to analyze the proposed propositions in relation to this issue by using the content analysis method as a text-based interdisciplinary research method and finally to draw a comprehensive conceptual model of humility from the perspective of Imam Ali (PBUH). Expressing the practical and theoretical factors of creating humility, the characteristics of true humility, the results of humility and introducing the selected examples of the humble are among the topics that Imam (PBUH) has mentioned in his longest sermon. Undoubtedly, paying attention to these moral issues and enumerating its comprehensive model based on the words of the Infallibles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (PBUH)
  • Humility
  • Modesty
  • Sermon Ghase’eh
  • Content Analysis Method
  1. قرآن کریم (1373)، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
  2. ابن ابی‌الحدید، عزالدین عبدالحمید (1385ق)، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
  3. ابن فارس، احمد (1410ق)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دار الاسلامیه.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  5. امام علی(7) (1376)، نهج البلاغه، ترجمۀ محمدتقی جعفری، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  6. امین ناجی، محمدهادی (1375)، بررسی و تحلیل خطبۀ قاصعه و پیوند آن با زمینۀ سیاسی اجتماعی کوفه، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: محمدعلی مهدوی‌راد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  7. ایزوتسو، توشیهیکو (1380)، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  8. باردن، لورنس(1375)، تحلیل محتوا، ترجمۀ ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  9. بحرانی، سید هاشم (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: مؤسسه بعثت.
  10. جانی‌پور، محمد (1390)، اخلاق در جنگ؛ تحلیل محتوای مکاتبات امیرالمؤمنین علی (7) و معاویه، تهران: دانشگاه امام صادق (7).
  11. __________ و رضا شکرانی (1392)، «رهاوردهای استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث»، فصلنامه پژوهش‏های قرآن و حدیث، سال 46، ش 2.
  12. عترت دوست، محمد (1398)، «روش‌شناسی فهم حدیث در فرایند سه‌گانۀ تحلیل متن، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی حدیث پژوهی، سال11، ش21، ص291-320.
  13. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
  14. فیض کاشانی، محسن (1387)، الرسائل، تهران: انتشارات مدرسۀ عالی شهید مطهری.
  15. کلینی، محمد بن یعقوب (1385)، اصول کافی، ترجمۀ محمدباقر کمره‌ای، تهران: اسوه.
  16. کمیلی تخته‌جان، غلامحسین (1382)، شرح خطبۀ قاصعه امام علی (7)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: محمدهادی معرفت، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  17. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث الاسلامی.
  18. مصطفوى، حسن (1368‌)، ‌التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  19. موسویان، طاهره (1393)، اعراب و بلاغت خطبۀ قاصعه، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: محمدابراهیم خلیفه شوشتری، تهران: دانشگاه قرآن و حدیث.
  20. نراقی، احمد (1362)، معراج السعاده، مشهد: ندای اسلام.
  21. نراقی، مهدی (1366)، علم اخلاق اسلامی، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
  22. نوری، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، بیروت: مؤسسه احیاء التراث.
  23. هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (1364)، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تصحیح سید ابراهیم میانجی، تهران: مکتبه الاسلامیه.