اخلاق جنسیتی از منظر اسلام و رابطه آن با نسبیت اخلاقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 حوزه علمیه قم

2 مرکز آموزش عالی اجتهاد قم، جامعه الزهرا س

چکیده

یکی از مسائل نوپدید در تحقیقات تفسیری و حدیثی معاصر، بازخوانی اخلاق اسلامی از جنبۀ «جنسیت» و استناد «اخلاق جنسیتی» به منابع وحیانی اسلام است. مسئلۀ اصلی این نوشتار، در گام نخست، اثبات اصل گزاره­های اخلاقی خطاب به یکی از دو جنس انسانی در آیات و روایات و در گام دوم، یافتن مبانی و مبادی استنباط اخلاق جنسیتی از معارف وحیانی اسلام و ابطال اشکال نسبیت اخلاقی دربارۀ آن است. براساس یافته‌های این تحقیق، وجود گزاره­های اخلاق جنسیتی در آیات و روایات انکارناپذیر است و تناظر دو مبنای قرآنی «زوجیت» و «تطابق نظام تشریع و نظام تکوین»، بستر نفس­الامریِ صدور این گزاره­ها را از جانب شارع مقدس نمایان می­سازد. در نهایت، بعد از پاسخ‌دادن به اشکال نسبی‌شدن احکام اخلاقی در صورت پذیرش «اخلاق جنسیتی» در اسلام، این نتیجه حاصل شد که ادعای اطلاق کامل گزاره­های اخلاقی به دو جنس انسانی در شریعت اسلامی، قابل‌استناد به منابع دینی نیست. بدین ترتیب، در استنباط گزاره­های اخلاقی اسلام در نظام خانواده، توجه به بُعد جنسیتی زن و مرد، امری ضروری است و در بعضی موارد موجب تفاوت یا تعارض احکام اخلاقی زنانه و مردانه می‌شود. روش این پژوهش، ترکیبی از رویکردهای درون­دینی و برون­دینی است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن بابویه، محمدبن علی (1413ق)، من لایحضره الفقیه، تصحیح غفاری، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ 3، بیروت: دار صادر.
اسلامی، سیدحسن (1387«الف»)، «جنسیت و اخلاق در حدیث خصال النساء»، فصلنامۀ علوم حدیث، سال 13، ش 49، ص 45-60.
ـــــــــــــــــــــــ(1387«ب»)، «جنسیت و اخلاق مراقبت»، مطالعات راهبردی زنان، فصلنامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان، سال 11، ش42، ص7-42.
امام سجاد 7(1376)، صحیفه سجادیه، قم: الهادی.
تونگ، رزماری (1382)، «اخلاق فمینیستی»، فمنیسم و دانش‌های فمینیستی (مجموعه مقالات)، ترجمه عباس یزدانی و بهروز جندقی، قم: مرکز مطالعات زنان و خانواده.
حرّ عاملی، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: موسسۀ آل‌البیت.
دیبا، حسین و فاطمه نیازکار (1395)، «جنسیت و اخلاق از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی»، فصلنامۀ اخلاق وحیانی، سال 5، ش 11، ص 5-26.
دیلمی، احمد (1391)، «جنسیت و هنجارهای اخلاقی در قرآن و روایات»، فصلنامۀ اخلاق وحیانی، سال اول، ش1، ص 103-126.
سید رضی (1404ق)، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، قم: هجرت.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374)، المیزان­ فی تفسیر­القرآن، ترجمۀ موسوی­همدانی، چ 5، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن‌حسن (1370)، الشریف­الرضی، چ 4، قم: مکارم­الاخلاق.
فرامرز قراملکی، احد (1385)، روش­شناسی مطالعات دینی(تحریری نو)، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، چ 6، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
کلینی، محمد بن­یعقوب­ (1407ق)، الکافی، چ 4، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
گرت، استفانی (1385)، جامعه شناسی جنسیت، ترجمۀ کتایون بقایی، چ3، تهران: دیگر.
مسکویه، ابوعلی (1382)، کیمیای سعادت، ترجمۀ میرزاابوطالب زنجانی، تصحیح ابوالقاسم امامی، قم: بینا.
مصباح، مجتبی (1392)، بنیاد اخلاق، چ9، قم: موسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی;.
مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
مطهری، مرتضی (1368)، مجموعۀ آثار، 27ج، تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1379)، اصول الفقه، 4ج، چ 14، قم: اسماعیلیان.
مکنون، ثریا و زهره عطایی‌آشتیانی (1390)، «تفاوت اولویت اخلاقی زن و مرد»، فصلنامه اخلاق در علوم فناوری، سال 6، ش2، ص2-12.
مولایی‌فر، زهرا و حسن تقی‌زاده (1393)، «اخلاق جنسیتی در حکمت خصال النساء؛ آری یاخیر؟»، پژوهشنامه نهج البلاغه، سال2، ش7، ص127-144.
نراقی، محمدمهدی (1389)، جامع السعادات، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، چ9، تهران: حکمت.