بررسی دلالت آیات قرآن بر نظریه‌های مختلف مجازات

محمدزاده, علی اصغر

doi:10.22081/jare.2020.56579.1487

بررسی دلالت آیات قرآن بر نظریه‌های مختلف مجازات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

علی اصغر محمدزاده

گروه معارف اسلامی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22081/jare.2020.56579.1487

چکیده

تاکنون نظریههای مختلفی در مبحث مجازات ارائه شده است. پنج نظریۀ اصلی در این‌باره عبارتند از: بازدارندگی، ناتوانسازی، کیفرخواهی، بازپروری و ترمیم یا بازسازی. در این مقاله نشانههای هریک از این نظریات در آیات قرآن جستجو و بررسی می‌شود. اصرار بر هریک از این نظریات تکمحوری، گاهی به بیعدالتی یا ناکارایی نظام حقوقی مجازات منجر میگردد؛ ازاین‌رو، بهتر است ترکیبی از این نظریهها را به‌کار گرفت تا مجازاتها، با توجه به شرایط مختلف، با توجیههای متفاوتی اعمال شوند. بنابراین، در این مقاله براساس رویکرد ترکیبی، انتساب نظریات پنجگانه به آیات قرآن بررسی ‌شده است. شواهد قرآنی دربارۀ نظریات بازدارندگی و ناتوانسازی قویتر به نظر میرسند. بعضی از انواع کیفرخواهی با آیات قصاص اثبات میشوند؛ هرچند در آیات قصاص بر عفو (در مقابل کیفرخواهی) تأکید شده است. شواهد دیگر کیفرخواهی در شماری از آیات حدود آمده است. قرائن اندکی نیز برای بازپروری و ترمیم وجود دارد که چندان قانع‌کننده به نظر نمیرسند و آیاتی هم که دلالت قویتر بر بازپروری دارند، نسخ شدهاند. روش تحقیق در این پژوهش، نقلی و ابزار تفسیر، استدلالهای عقلانی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of the Quran's Indication of the Different Punishment Theories

نویسنده [English]

Ali Asghar Mohammadzadeh

Islamic Azad University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

At the beginning of the article, after defining punishment and punishment theory, the importance and position of this topic in ethics and law are mentioned. Due to the effect of punishment theory on the legal system of countries, studying it from the Quranic point of view is important for the Islamic society. Then five kinds of punishment theories are distinguished among moral philosophers and jurists that are Deterrence, Incapacitation, Retribution, Rehabilitation, and Restoration. Next, the main issue has been studied and evidence of each one of five theories in the Quran verses is evaluated. The pieces of evidence of deterrence and incapacitation look stronger. According to the qiṣāṣ verses, some kinds of retribution are proven, although these verses have some emphasis on forgiveness vs. punishment. Also, there are some other pieces of evidence of retribution in ḥudūd verses. Little indications of rehabilitation and restoration are found, but they do not look convincing, besides those verses with stronger signification to rehabilitation are abrogated. The research methodology is traditional and rational reasoning is used as an interpretation tool.

کلیدواژه‌ها [English]

Punishment theory
Punishment in the Quran
Deterrence
Incapacitation
Retribution
Rehabilitation
Restoration

مراجع

1. ابراهیمپور لیالستانی، حسین (1387)، «مبانی مجازات در آیینه برخی باورهای دینی و کیفرهای شرعی»، مجله معرفت، ش 125، ص117-142.
2. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق جمیل صدقی محمد، بیروت: دارالفکر.
3. بطحایی گلپایگانی، سیدهاشم (1382)، «قذف از دیدگاه کتاب و سنت»، مجله اندیشههای اسلامی، سال اول، ش 3، ص29-46.
4. جوادی آملی، عبدالله (1385)، «تفسیر تسنیم»، ج9، قم: اسراء.
5. حسینی، سیدعلی‌اکبر (1393)، «جنگهای اعراب جاهلی»، پژوهه (سایت پژهشکده باقرالعلوم)، دسترسی از لینک:
http://pajoohe.ir/جنگ-های-اعراب-جاهلی__a-34986.aspx
1. حلی، محمد بن حسن (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تحقیق سیدحسین موسوی کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی و عبدالرحیم بروجردی، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
2. رضایی، حسن (1377)، «نظریه مجازات در حقوق کیفری اسلامی»، مجله حقوقی دادگستری، ش 23، ص189-206.
3. شیروی، عبدالحسین و محمدحسین وکیلی‌مقدم (1393)، «ضمانت اجرای فراحقوقی و جایگاه آن در حقوق نرم»، دوفصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، ش 5، ص1-27.
4. طباطبایی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ دوم،بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
5. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، چ سوم، تهران: ناصرخسرو.
6. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
7. طرابلسی، قاضی عبدالعزیز (1406ق)، المهذب، قم: جامعه مدرسین.
8. طریحی، فخرالدین محمد (1375)، «مجمع البحرین»، تحقیق احمد حسینی اشکوری، چ سوم، تهران: مرتضوی.
9. طوسی، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیة، تحقیق سیدمحمدتقی کشفی، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
10. ____________ (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی،بیروت: دار احیاء التراث العربی.
11. فیض کاشانی، محمدمحسن (1415ق)، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، چ دوم، تهران: مکتبة الصدر.
12. مارودی، علی بن محمد (بیتا)، النکت و العیون تفسیر المارودی، تعلیق سید بن عبدالمقصود عبدالرحیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
13. مختاری، رضا (1386)، «نکتهها (14)»، مجله فقه اهلبیت، ش 49، ص107-122.
14. مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین (1424ق)، «السرقة علی ضوء القرآن و السنة»، تقریر سیدعادل علوی، قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
15. مقیمی حاجی، ابوالقاسم (1386)، «فلسفه مجازات (1)»، مجله فقه اهلبیت، ش 51، ص106-147.
16. میرخلیلی، سیدمحمود (1379)، «خشونت و مجازات»، فصلنامه کتاب نقد، ش 14 و 15، ص124-153.
17. ____________ (1391)، «مبانی واکنش علیه مجرمان با نگاهی به دیدگاه اسلام»، فصلنامه حقوق جزا و سیاست جنایی، سال اول، ش 1، ص97-130.
18. Rachels, J. (2014), “Punishment and Desert”, Ethics in Practice: An Anthology, Fourth Edition. Hugh LaFollette (Ed.). John Wiley & Sons, Inc. p. 465-473.
19. MacPherson, T. (1967), Punishment: Definition and Justification, Analysis, Vol. 28, No. 1, p. 21-27, Oxford University Press on behalf of The Analysis Committee.
20. Point Park University Online website (2016), Addressing Transgressions: Types of Criminal Punishment, Available on: https://online.pointpark.edu/criminal-justice/types-of-criminal-punishment/.
Wright, J., Cullen, F. T. & Beaver, K. M. (2014), “Does Punishment Work?”, Ethics in Practice: An Anthology, Fourth Edition. Hugh LaFollette (Ed.). John Wiley & Sons, Inc. p. 486-488