کشف سازه‌های شخصیت اخلاقی در متون اسلامی؛ یک مطالعۀ کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات خانواده پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

شخصیت اخلاقی یکی از سازه‌های مهم و تأثیرگذار در شکل‌گیری شخصیت از نظر اسلام است. هرچند در روان‌شناسی، مقولۀ اخلاق از منظر رشد یا قضاوت اخلاقی بررسی شده، ولی به موضوع شخصیت اخلاقی کمتر پرداخته شده است. پژوهش حاضر، ضمن مقایسۀ شخصیت اخلاقی از نظر اسلام و روان‌شناسی، به کشف سازه‌های شخصیت اخلاقی در متون اسلامی پرداخته است. روش پژوهش، کیفی و از نوع تحلیل مضامین است که مضامین پایه، سازمان‌دهنده و فراگیر با      جستجوی ویژگی‌های اخلاقی انسان در آیات و روایات مرتبط از متون اسلامی کشف شد. یافته‌های پژوهش نشان داد مضمون فراگیر شخصیت اخلاقی شامل چهار مضمون سازمان‌دهندۀ یقین، صبر، عدل و جهاد است که هریک از این مضامین سازمان‌دهنده شامل چهار مضمون پایه می‌باشد؛ مضمون یقین شامل حقیقت‌پذیری، توکل، تفویض‌پذیری و تقدیرپذیری است. مضمون صبر شامل حوصله‌ورزی، زهد، احتیاط و دقت و مراقبت است. مضمون عدل شامل انصاف، میانه‌روی، صداقت و وفاداری است و مضمون جهاد شامل مقابله با شهوات، مهار خشم، شهامت و تلاش در مسیر الهی است. نتایج پژوهش حاضر می‌تواند برای ساخت پرسش‌نامۀ شخصیت اخلاقی و سنجش آن و ارائۀ برنامه برای ارتقای صفات اخلاقی در شخصیت انسان مؤثر باشد.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explorate of the Structures of Moral Personality in Islamic Texts; A qualitative study

نویسنده [English]

  • mohammad sanagoie zadeh
department of family studies, Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Moral personality is one of the important and influential structures in the formation of personality according to Islam. Although ethics has been discussed in psychology from the perspective of growth or moral judgment, less attention has been paid to moral personality. The present study, while comparing moral personality from the perspectives of Islam and psychology, has explored the structures of moral personality in Islamic texts. The method of qualitative research with the analysis of themes was used. By searching for human moral characteristics in related verses and hadiths, basic, organizing, and comprehensive themes were discovered from Islamic texts. Findings showed that the comprehensive theme of moral personality includes four organizing themes of certainty, patience, justice, and jihad, and each of these organizing themes includes four basic themes. The theme of certainty includes accepting reality, trust, surrender, and submission. The theme of patience includes forbearance, asceticism, caution, accuracy, and care. The theme of justice includes impartiality, moderation, honesty, and loyalty, and the theme of jihad includes confronting lusts, controlling anger, courage, and striving in the divine path. The results of the present study can be effective for constructing a moral personality questionnaire and measuring it and providing a program to promote moral qualities in human personality

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structures
  • Ethic Personality
  • Islamic Texts
  • Qualitative Research

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. اسدزندی، مینو (1395)، خودمراقبتی معنوی، تهران: رسانۀ تخصصی.
  3. جان‌بزرگی، مسعود و سیدمحمد غروی (1395)، اصول روان درمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.‌
  4. شجاعی، محمدصادق (1395)، «ساختار شخصیت بر اساس منابع اسلامی در چارچوب رویکرد صفات (گزارش مطالعه کیفی)»، نشریۀ تحقیقات بنیادی علوم انسانی، 2(1)، ص105-142.
  5. شعیری، محمدبن‌محمد (بی‌تا)، جامع‌الاخبار (للشعیری)، نجف: مطبعة حیدریة.
  6. راغب، حسین‌بن‌محمد (1994م)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: ذوی القربی.
  7. فیست، جس و گریگوری فیست (1400)، نظریه‌های شخصیت، تهران: روان.
  8. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق)، اصول کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  9. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة دار الوفاء.
  10. محمدی ری‌شهری، محمد (1378)، میزان‌الحکمه، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، قم: دار الحدیث.
  11. محمدی، ابوالفضل و همکاران (1394)، مقدمه‌ای بر نسل سوم درمان‌های شناختی- رفتاری، تهران: نشر ارجمند.
  12. Al-Ammar, F. K., Ahmad, I. H. & Nordin, M. S. (2012), “Moral character of Muslim personality: Scale validation”, Journal of Education and Practice, 3(16), p. 118-128.
  13. Abu-Raiya, H. (2014), “Western psychology and Muslim psychology in dialogue: Comparisons between a Qura’nic theory of personality and Freud’s and Jung’s ideas”, Journal of Religion and Health, 53(2), p. 326-338.
  14. Amini, M. Y., Rezaei, A., & Makvand, H. S. (2019), “preparation and standardization the moral intelligence of children questionnaire based on Borba's theory”, Journal of TRAINING MEASUREMENT, 9(34), p.27-45
  15. Armour, J. A. (1991), “Neurocardiology: Anatomical and Functional Principles (e-book)”, Online at www. heartmathstore. com/cgi-bin/category.cgi?item=enro (accessed 14 September 2014).
  16. Badawi, J. (2010) “Moral teachings of Islam: Human nature in Islam”. Online at http://jamalbadawi. org/index.php? option=com_ content&view=article&id=82:62-moral-teachings-of-islam-human-nature-in-islam&catid=18:volume-6-moral-teachings-of-islam accessed 13 October 2014.
  17. Braun, V., & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology”,3(2), p. 77-101.
  18. Carpendale, J. I. M. (2009), Piaget's theory of moral development. In U. Müller, J. I. M. Carpendale, & L. Smith (Eds.), The Cambridge companion to Piaget(pp. 270–286), Cambridge University Press.
  19. Carpendale, J. I. (2000), “Kohlberg and Piaget on stages and moral reasoning”, Developmental Review, 20(2), p. 181-205.
  20. Deuraseh, M. and Abu Talib, M. (2005), “Mental health in Islamic medical tradition”, The International Medical Journal, 4(2), p. 76–79.
  21. Endler, N. S., & Kocovski, N. L. (2001), “State and trait anxiety revisited”, Journal of anxiety disorders, 15(3), p. 231-245.
  22. Frampton, M.F. (1991), “Aristotle’s cardiocentric model of animal locomotion”, Journal of the History of Biology, 24(2), p. 291–330.
  23. Ghilan, M. (2012), “Intelligence: Is it in the brain or the heart?” Online at http://mohamedghilan.com/2012/02/10/intelligence-is-it-in-the-brain-or-the-heart/ (accessed 14 September 2014)
  24. Gino, F., Kouchaki, M., & Galinsky, A. D. (2015), “The moral virtue of authenticity: How inauthenticity produces feelings of immorality and impurity”, Psychological Science, 26(7), p. 983-996.
  25. Hardy, S. A., & Carlo, G. (2011), “Moral identity”, In Handbook of identity theory and research(pp. 495-513). Springer, New York, NY.
  26. Haque, A. (2004), “Religion and mental health: The case of American Muslims”, Journal of Religion and Health, 43(1), p. 45–58.
  27. Hogan, R. (1973), “Moral contact and moral character: A psychological perspective”, Psychological Bulletin, 79(4), p. 217-232.
  28. King, N. & Horrocks, C. (2010), Interviews in qualitative research: Sage PublicationsLimited.
  29. Johnstone, B., Yoon, D. P., Cohen, D., Schopp, L. H., McCormack, G., Campbell, J. & Smith, M. (2012), “Relationships among spirituality, religious practices, personality factors, and health for five different faith traditions”, Journal of religion and health, 51(4), p. 1017-1041.
  30. Lapsley, D. K. & Hill, P. L. (2009), “The development of the moral personality”, Personality, identity and character: Explorations in moral psychology, p. 185-213.
  31. Narvaez, D., Lapsley, D. K., Hagele, S. & Lasky, B. (2006), “Moral chronicity and social information processing: Tests of a social cognitive approach to the moral personality”, Journal of Research in Personality, 40(6), p. 966-985.
  32. Pearsall, P., Schwartz, G. E. R. and Russek, L.G.S. (2002), “Changes in heart transplant recipients that parallel the personalities of their donors”, Journal of Near-Death Studies, 20(3): p. 191–206.
  33. Rassool, G. H. (2016), Islamic counselling: An introduction to theory and practice, Routledge.
  34. Ricardo, A. R. (2012), “Toward a concept of Islamic personality”, Khalifah Institute. Online at http://islamic- world. net/index.php? option=com_content&view=article&id=1819:toward-a-concept-of-islamic - personality &catid= 35:Islamic -phsycology&Itemid= 67 (accessed 14 September 2014).
  35. Rothman, A. & Coyle, A. (2018), “Toward a framework for Islamic psychology and psychotherapy: An Islamic model of the soul”, Journal of religion and health, 57(5), p. 1731-1744
  36. Slovic, P. & Västfjäll, D. (2010), “Affect, moral intuition, and risk”, Psychological inquiry, 21(4), p. 387-398.
  37. Schultz, D. P. & Schultz, S. E. (2016), Theories of personality, Cengage Learning.
  38. Utz, A. (2011), Psychology from the Islamic Perspective, Riyadh: International Islamic Publishing House.
  39. Waterman, A. S. (2013), “The humanistic psychology–positive psychology divide: Contrasts in philosophical foundations”, American Psychologist, 68(3), p. 124.
  40. Yalom, I. D. (2020), Existential psychotherapy, Hachette UK.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 18 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 21 بهمن 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار