راهکارهای اخلاقی برای مقابله با آسیب‌های بافتی اینترنت در نهاد خانواده

نویسنده

پژوهشگر و دانش‌آموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، مدرّس گروه معارف اسلامی در دانشگاههای دولتی اصفهان.

چکیده

انسان موجودی اجتماعی است و به‌همین‌دلیل، از برقراری ارتباط با دیگران ناگزیر است؛ به‌طوری‌که برقراری روابط اجتماعی از نیازهای فطری بشر به‌شمار می‌رود. ازجمله عرصه‌های ارتباطی انسان در اجتماع، فضای مجازی و اینترنت است؛ به‌گونه‌ای‌که اینترنت به‌منزلۀ نماد بارزی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیای کنونی، به‌ویژه در خانواده‌ها، جایگاهی خاص پیدا کرده و فارغ از مرزبندی‌های اخلاقی رواج یافته و دست‌یابی به اطلاعات مسموم و غیراخلاقی را بدون هیچ‌گونه نظارت و محدودیتی آسان کرده است. درواقع، گسترش اینترنت و نفوذ سریع آن در خانواده‌ها، معضلات جدی بسیاری را در پی داشته است. بنابراین، برای پیشگیری از گسترش پیامدهای منفی اینترنت و نیز آگاهی از آسیب‌های آن در خانواده لازم است راهکارهای اخلاقی مقابله با آسیب‌های بافتی (ذاتی) اینترنت در این نهاد اجتماعی بررسی شود. مهم‌ترین این راهکارها عبارتند از: استفادۀ هدفمند و منطبق بر قواعد و اصول اخلاقی از اینترنت، نظارت اخلاقی بر فرزندانی که زیاد از اینترنت استفاده می‌کنند، تبدیل تهدیدهای اخلاقی به فرصت‌ها و ارزش‌ها، توجه خانواده‌ها به خلوت حقیقی و خودآگاهی، زنده نگه‌داشتن یاد خدا و ترویج آن در نهاد خانواده، توجه به سلامت جسمی، روحی و اخلاقی خانواده‌ها، اهمیت دادن به زندگی حقیقی و ترویج ارزش‌های سبک زندگی اسلامی با رویکرد و رفتارهای اخلاقی.
نگارنده در این مقاله کوشیده است به شیوۀ کاربردی و با روش توصیفی- تحلیلی راهکارهای یادشده را تبیین کند. هدف از بررسی این راهکارها، ارتقای ارزش‌های اخلاقی در نهاد خانواده و افزایش آگاهی خانواده‌ها در استفاده از فضای مجازی، به‌ویژه اینترنت، در جامعۀ اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


. قرآن کریم. ##2. امام علی7؛ نهج‌البلاغه (1379)، ترجمه محمد دشتی، قم، انتشارات مشرقین. ##3. اخلاقی‌پور، منصور (1382)؛ «تحلیلی جامعه‌شناسی بر پیامدهای اجتماعی– فرهنگی اینترنت»؛ فصلنامۀ گلپنگ؛ اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان، سال 3، ش 5. ##4. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1383)؛ تحف العقول عن آل الرسول؛ ترجمۀ پرویز اتابکی؛ قم: دارالحدیث. ##5. امیدوار، احمدعلی و علی‌اکبر صارمی (1381)؛ اعتیاد به اینترنت؛ مشهد: تمرین. ##6. حافظ، شمس‌الدین محمد (1391)؛ دیوان اشعار؛ به‌تصحیحِ قاسم غنی و محمد قزوینی؛ تهران: کلهر. ##7. حر عاملی، محمدبن حسن (1403 ق)؛ وسائل الشیعه؛ چ 5، بیروت: دار احیاء     التراث العربی. ##8. رفیع‌پور، فرامرز (1378)؛ آناتومی جامعه؛ تهران: شرکت سهامی انتشار. ##9. رهبر اسلامی، علی (1395)؛ بیم موج؛ چ 1، اصفهان: قبسات. ##10. سعدی، مصلح بن عبدالله (1389)؛ گلستان؛ به‌کوششِ محمدعلی فروغی؛ اصفهان: نقش نگین. ##11. سلطانی رنانی، سید مهدی (1389)؛ راهکارهای قرآنی در غلبه بر فشارهای روانی؛ چ 1، اصفهان: مهر قائم (عج). ##12. شربتیان، محمدحسن و احمد بخارایی (1393)؛ «پیامدهای اجتماعی آسیب‌شناختی اینترنت»؛ فصلنامۀ مهندسی فرهنگی؛ نشریۀ علمی – تخصصی شورای عالی انقلاب فرهنگی، سال 8، ش 79. ##13. شعاع کاظمی، مهرانگیز و جاوید مهرآور مؤمنی (1391)؛ آسیب‌های اجتماعی نوپدید با تأکید بر تئوری‌های زیربنایی و راهکارهای مقابله‌ای؛ تهران: آوای نور. ##14. صدوق، محمدبن علی بن بابویه (1417 ق)؛ معانی الاخبار؛ به‌تصحیحِ علی‌اکبر غفاری؛ بیروت: دار المعرفه للطباعه و النشر. ##15. طباطبایی، سید محمدحسین (1417 ق)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات. ##16 . ___________________________ (1370 ش )؛ مجموعه رسائل؛ چ 3، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ##17. علوی، سید سلمان و دیگران (1389)؛ «بررسی ارتباط علائم روان‌پزشکی با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های شهر اصفهان»؛ مجلۀ علمی دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان؛ دورۀ 17، ش 2. ##18. علوی، سید جعفر (1389)؛ مهارت‌های زندگی با نگاه دینی؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی. ##19. فریز، جنیفر (1381)؛ «اعتیاد مُدرن»؛ ترجمۀ احمد رحیمی‌مقدم؛ نشریۀ ابرار؛ دوم مهرماه، تاریخ مراجعه 25/5/1391. ##20. قدسی، امیر (1389)؛ «جایگاه سرمایۀ اجتماعی در بازتولید قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران»؛ فصلنامۀ راهبرد دفاعی؛ سال 8، ش 30. ##21. گیدنز، آنتونی (1385)؛ تجدّد و تشخّص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید)؛ ترجمۀ ناصر موفقیان؛ تهران: نی. ##22. معیدفر ، سعید، کرم حبیب‌پور کتابی و احمد گنجی (1384)؛ «اعتیاد اینترنتی؛ علل و پیامدهای آن»؛ فصلنامۀ رسانه؛ سال 16، ش 3. ##23. نصری، عبدالله (1379)؛ مبانی انسان‌شناسی در قرآن؛ تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر. ##23. نوابخش، مهرداد، فاطمه هاشم‌نژاد و وحید زادشم‌پور (1389)؛ «بررسی آثار اینترنت و موبایل در تغییر هویت جوانان 15 تا 29سالۀ استان مازندران»؛ فصلنامۀ جامعه‌شناسی مطالعات جوانان؛ دانشگاه آزاد اسلامی آمل، سال 1، پیش‌شمارۀ تابستان. ##24. نیکبخت، علیرضا (1378)؛ استعانت از قرآن کریم در شفای جسمانی؛                      تهران: قبله.