نقش مادر در شکل گیری وجدان اخلاقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هسته مطالعاتی مرکز پژوهش های موسسه آموزش عالی معصومیه

2 معاونت امور بین الملل دفتر تبلیغات اسلامی

چکیده

فلاسفۀ اخلاق همواره به موضوع وجدان اخلاقی و چگونگی شکل‏گیری آن توجه داشته‌اند. آن‌ها در پی پاسخ به این پرسش هستند که آیا وجدان یک نیروی اخلاقی مستقل است یا هر آنچه به‌وسیلۀ آن ادراک می‌گردد همان احکام عقل عملی است؟ روان‏شناسان نیز دربارۀ اینکه چگونه قواعد و دستورهای بیرونی، برای فرد، درونی می‏شوند، بسیار سخن گفته‌اند. با فرض پذیرش حقیقتی با عنوان «وجدان اخلاقی»، پژوهش حاضر نقش مادر را با رویکرد دینی و با بهره از یافته‌های روان‌شناسی اخلاق بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که بهترین راه برای پیدایش صفات پایدار منش در کودک، پرورش وجدان اخلاقی است. در این مقاله، وجدان اخلاقی یعنی توانایی تشخیص خیر و شر که محرکی برای عمل به نیکی‌ها و قوانین است. شکل‌گیری وجدان اخلاقی، براساس بنیان‌های دینی و فطرت اخلاقی انسان، حاصل تأثیر رشد شناختی و تحول انگیزش و عوامل برانگیزانندۀ تکرار رفتار مطلوب است تا هنگامی‌که آن رفتار ملکه و معیار درونی گردد. این مقاله بر آن است نقش مادر را در موضوع شکل‌گیری وجدان اخلاقی تبیین کند و با ارائۀ راهکارهایی در سه حیطۀ شناختی، عاطفی و رفتاری (براساس اعطای بینش، تعمیق باورها و اصلاح رفتار)، الگوی جدید برای شکل‌گیری وجدان اخلاقی ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
افروز، غلامعلی (1384)، چکیده‌ای ازروانشناسی تربیتی کاربردی، تهران: انجمن اولیا و مربیان.
         بوربا، میکله (1391)، پرورش هوش اخلاقی، ترجمه فیروزه کاوسی، تهران: رشد.
         پیاژه، ژان (1367)، دیدگاه پیاژه در گسترۀ تحول روانی، ترجمه و گردآوری از منصور و پریرخ دادستان، تهران: ژرف.
         تمیمی‌آمدی، عبدالواحد (1378)، غررالحکم و دررالکلم، ترجمۀ هاشم رسولی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
         جعفری، محمدتقی (1381)، وجدان، قم: تهذیب (مؤسسه علامه جعفری).
         جویس، بروس، مارشا ویل و امیلی کالهون (1391)، الگوهای تدریس، ترجمه محمدرضا بهرنگی، تهران: کمال.
         حقانی‌زنجانی، حسین (1376)، «وجدان اخلاقی»، درس‌هایی از مکتب اسلام، ش 37، ص40-47.
         حمیری، عبدالله بن جعفر (1413ق)، قرب الاسناد، قم: مؤسسة آل البیت:.
         حییم، سلیمان (1349ق)، فرهنگ لغت فارسی- انگلیسی، تهران: بروخیم.
      خسروی، زهـره و خسرو باقری (1387)، «راهنـمای درونی‌کردن ارزش‌های اخلاقـی ازطریق برنامه درسی»، مطالعات برنامه درسی، ش 2، ص81-105.
         دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
         دیلمی، احمد و مسعود آذربایجانی (1379)، اخلاق اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.
         روسو، ژان ژاک (1360)، امیل یا آموزش و پرورش، ترجمه غلامحسین زیرک‌زاده، تهران: چهره.
         زارع، مرتضی و بهروز محمدی (1394)، «بازخوانی وجدان اخلاقی از نگاه علامه جعفری»، پژوهشنامه اخلاق، سال 8، ش 29، ص 99-118.
         صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1384)، جایگاه انسان در اندیشۀ کانت، تهران: ققنوس.
         طباطبایی، سید محمدحسین (1362)، رسائل سبعه، قم: بنیاد علمی وفرهنگی  علامه طباطبایی.
         ________________ (1371)، مجموعه  مقالات، تهران: دفتر نشر و  فرهنگ اسلامی.
         کارتلج، جی.اف‌.میلبرن (1369)، آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان، ترجمه محمدحسین نظری‌نژاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
         کانت، ایمانوئل (1393)، فلسفۀ فضیلت، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: مؤسسه انتشارات فلسفه.
         کرومبولتز، جان.دی و هلن.بی کرومبولتز (1367)، تغییر دادن رفتارهای کودکان و نوجوانان، ترجمه یوسف کریمی، تهران: فاطمی.
         کیلن، میلانی و جودیث اسمتانا (1389)، رشد اخلاقی، قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی.
         محمدخلیفه، عبداللطیف (1378)، بررسی روانشناسی تحول ارزش‌ها، ترجمۀ سیدحسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
         مطهری، مرتضی (1362)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: ناصر خسرو.
         _________ (1390)، فلسفه اخلاق، قم: صدرا.
         مصباح، محمدتقی (1384)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی;.
         مصباح‌یزدی، محمدتقی (1379)، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
      منتظر، فاطمه و بهروز محمدی (1395)، «مفهوم‌شناسی وجدان اخلاقی و گسترۀ تأثیرگذاری آن در نظم عمومی»، پژوهشنامه اخلاق، سال 9، ش31، ص 87-106.
         هنری ماسن، پاول (1370)، رشد و شخصیت کودک، ترجمه مهشید یاسایی، تهران: مرکز.
         Berkowitz, Marvin W. and John H. Grych (1998), “Fostering Goodness: Teaching Parents to Facilitate Children’s Moral Development”, journal of Moral Education, V 27, N 3, P 371-391.
         Brugman, Daniel (2003), “The Teaching and Measurement of Moral Judgment Development”, Journal of Moral Education, V 32, N 2.
         Kirchenbaum, Haward (1992), A Comprehensive Model for Values Education and Moral Education, phi Delta Kappa, V 73, N 10.