مناسبات اخلاق و اقتصاد در اسلام (تطبیق انتقادی نظریۀ رشد اخلاقی کلبرگ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

رشد اخلاقی فرایندی است که به بهبود شاخص‌های اخلاقی از قبیل استدلال و نگرش اخلاقی، هیجانات اخلاقی، درونی‌سازی اصول اخلاقی و التزام علمی به هنجارهای اخلاقی منجر می‌شود. از جمله نظرات شایع در رشد اخلاقی، نظریه کلبرگ است. در پژوهش حاضر با پذیرش چارچوب نظری او (نظام شش مرحله‌ای رشد استدلال اخلاقی) به واکاوی رابطه این رشد با رشد مطلوبیت‌های اقتصادی (تولید، توزیع و انباشت ثروت) پرداخته‌ایم. این پژوهش ماهیت کتابخانه‌ای دارد و با اتکا به اسناد صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که چه رابطه‌ای میان ساز و کار و مراحل رشد قضاوت و استدلال اخلاقی با عملکرد مطلوب اقتصادی افراد وجود دارد؟ این رابطه به صورت دوسویه (تأثیر دوجانبه) بررسی شده است. نتیجه‌ای که از این پژوهش حاصل شد، این بود که مراحل رشد اخلاقی رابطه‌ای مستقیم با شاخص‌های رشد اقتصادی دارند،‌ البته برخی مراحل رشد، نیازمند ضمیمه کردن فرهنگ عمومی خاصی می‌باشند تا این رابطه ایجاد شود. از سوی دیگر، ارتقای وضعیت اقتصادی (تولید ثروت پاک و توزیع عادلانه آن)، زمینه‌ساز رشد اخلاقی کلبرگی می‌باشد. در این بین اخلاق اسلامی، هم در سطح حداکثری و هم در سطح حداقلی، نه تنها به زهد مذموم تشویق نمی‌کند، بلکه زمینه‌ساز رشد اقتصادی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Relationship between ethics and economics in Islamic: Critical comparison of Kohlberg’s theory of moral development

چکیده [English]

 
Moral development is a process leading to improvement of moral standards such as moral reasoning and attitude, moral emotions, internalization of moral principles and practical commitment to moral norms. Among the prevalent views on moral development is Kohlberg’s view. In the present study, while accepting his theoretical framework (six-stage system for development of moral reasoning), we have dealt with exploring the relationship between this type of development and development of economic utilities (production, distribution and accumulation of wealth). This study is a library research and has been conducted using written documents. The main question is as follows: “What is the relationship between mechanism and stages of development of moral reasoning and judgment on the one hand and individuals’ favorable economic performance on the other hand?” This relationship has been studied in a reciprocal way (mutual effect). The results of the research show that the stages of moral development have a direct relationship with the indexes of economic development. Some stages of development, however, require the attachment of a certain public culture pack so that the aforementioned relationship may be established. On the other hand, promotion of economic conditions (production of refined wealth and just distribution of it) prepares the ground for moral development in Kohlberg’s view. Here, Islamic ethics - both on maximum and minimum levels - not only avoids encouragement of despicable austerity but also prepares the ground for economic development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral development
  • wealth production
  • clean wealth
  • wealth distribution
  • Islamic ethics
  1. قرآن کریم (1373)، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
  2. صحیفۀ سجادیه.
  3. آمدی تمیمی، عبد الواحد بن محمد، (1410 ق)، غرر الحکم و درر الکلم، تهران: دار الکتب الاسلامی.
  4. پیاژه، ژان (1379)، قضاوت‌های اخلاقی کودکان، ترجمه محمدعلی امیری، تهران: نی.
  5. دادگر، یدالله (1383)، تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی،‌ قم: دانشگاه مفید.
  6. _______ و تیمور رحمانی (1386)، مبانی و اصول علم اقتصاد؛ کلیاتی از اقتصاد برای همه، قم: بوستان کتاب.
  7. شریفی، احمدحسین (1383)، «قراردادگرایی اخلاقی: نظریه‌ای در باب توجیه گزاره‌های اخلاقی»، نشریه معارف،‌ ش22 و 23.
  8. شولتز، دوان و سیدنی اِلِن شولتز (1388)،‌ نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش.
  9. غنی‌نژاد، موسی (1372 «الف»)، «اخلاق و اقتصاد»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش67 و 68.
  10. _________ (1372 «ب»)، «سخنی دیگر درباره اخلاق و اقتصاد»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش73 و 74.
  11. کدیور، پروین (1378)، روان‌شناسی اخلاق، تهران: آگاه.
  12. کلینی، محمد بن یعقوب (1365)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  13. لرر، یونا (1389)، تصمیم‌گیری، ترجمه اصغر اندرودی، تهران: دایره.
  14. مجلسی، ‌محمد باقر (بی‌تا)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
  15. محمد علیخانی، سلیمه، سعید آصف‌زاده،‌ رفعت محبی‌فر و علی منتظری (1391)، «بررسی شاخص توسعۀ انسانی (HDI) در ایران و کشورهای منتخب»، پایش، سال 11، ش4، ص415-423.
  16. مطهری، مرتضی (بی‌تا)، مجموعه آثار، ج16، تهران: صدرا.
  17. واکر، لارنس جی. (1389)، «جنسیت و اخلاق»، ترجمه محمد رضا جهانگیرزاده، در کتاب راهنمای رشد اخلاقی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  18. هاستینگز، پل دی. و دیگران (1389)، «ما طبیعتاً موجوداتی اخلاقی هستیم: مبانی زیست‌شناختی توجه به دیگران»، ترجمۀ سید رحیم راستی‌تبار، در کتاب راهنمای رشد اخلاقی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  19. هلاینر، کی. اف. (1381)، «شرایط اخلاقی رشد اقتصادی»، در کتاب شرایط اخلاقی رشد اقتصادی، دانیل روزیدس و دیگران ترجمۀ احمد تدین و شهین احمدی، تهران: هرمس.