تحلیل اسلامی پدیدۀ نسبیتِ جرم از دریچۀ اخلاق در نظام فکری دورکهیم

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تخصصی حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه تهران (پردیس فارابی) و پژوهشگر و مدرس دانشگاه.

2 دکترای حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه شهیدمطهری؟ره؟ و استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی

چکیده

با‌توجه‌به نقش انکارناپذیر اخلاق در قلمرو جرم‌انگاری، پذیرفتن یا نپذیرفتن مفهومِ «نسبیت جرم» به این بستگی دارد که مفاهیم اخلاقی، جزء قضایای اِخباری به‌حساب آیند یا انشایی. به بیان دیگر، با اخباری‌دانستن مفاهیم اخلاقی، پدیدۀ نسبیت جرم چندان پذیرفتنی نیست؛ درحالی‌که با انشایی‌دانستن مفاهیم اخلاقی، بابِ بررسی نسبیت جرم گشوده می‌شود. بی‌تردید میان اندیشمندان غربی یکی از طلایه‌داران اشاعۀ مفهوم نسبیت جرم، جامعه‌شناس تجربه‌گرای فرانسوی، امیل دورکهیم است که با ابداع مفاهیمی، همچون «وجدان جمعی» و «آنومی» به گسترش دیدگاه خود درخصوص نسبی‌بودن مفاهیم اخلاقی و جرم‌های قانونی پرداخت. در همین راستا هدف مقالۀ پیش رو بررسی نسبیت جرم از دریچۀ اخلاق بوده و تلاش شده است با بیان دیدگاه‌های دورکهیم، به‌عنوان یکی از اندیشمندان بزرگ این حوزه، به‌صورت متمرکز به این موضوع پرداخته شود. راهبرد این تحقیق کیفی و راهکار اجرایی، به‌صورت کتابخانه‌ای با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی بود. مهم‌ترین دستاورد این تحقیق این بود که هرچند قضایای اخلاقی در جزئیات، بسته به مقتضیات زمان و مکان، متغیر و نسبی هستند، در قالب دو مفهوم کلیِ ظلم و عدل، اِخباری بوده و در بازه‌های زمان و مکان، ثابت باقی می‌مانند. بنابراین،‌ به همین دلیل است که برخی رفتارهای غیراخلاقی در تمامی دوران‌ها و کشورها جرم تلقی شده و تحت عنوانِ جرایم طبیعی قرار گرفته‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم. ##
2. نهج البلاغه. ##
3. اردبیلی، محمدعلی؛ حقوق جزای عمومی؛‌ ج1، تهران: نشر میزان‌، 1380. ##
4. افراسیابی، محمداسماعیل؛ حقوق جزای عمومی؛‌ ج1،  تهران: انتشارات فردوسی، 1382. ##
5. پالس، دانیل؛ هفت نظریه در باب دین؛ ترجمۀ محمد عزیز بختیاری؛ قم: نشر مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی؟ره؟، 1382 . ##
6. تمیمی آمدی، عبدالواحدبن‌محمد؛ غرر الحکم و درر الکلم: سخنان حضرت علی؟ع؟؛ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1366. ##
7. جلالی‌مقدم، مسعود؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی دین و آراء جامعه‌شناسان بزرگ دربارۀ دین؛  تهران: نشر مرکز، ##
8. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ ج1، قم: مرکز نشر اِسراء، ##1378.
9. حسینی، سیدمحمد؛ سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1390. ##
10. ‌‌________________؛ «رابطۀ مفهوم شرعی گناه و مفهوم حقوقی جرم و نسبت تحریم و تجریم»؛ چ1، منتشره در علوم جنایی، مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، تهران: سمت، 1383. ##
11. دورکهیم، امیل؛ تقسیم کار اجتماعی؛ ترجمۀ باقر پرهام؛  تهران: نشر مرکز، 1381. ##
12. ____________؛ فلسفه و جامعه‌شناسی؛ ترجمۀ فرحناز خمسه‌ای؛ تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها، 1360. ##
13. زراعت، عباس؛ حقوق جزای عمومی؛ ج1،  تهران: انتشارات ققنوس، 1385. ##
14. صانعی، پرویز؛ حقوق جزای عمومی؛ ج1، تهران: انتشارات گنج دانش، 1374. ##
15. طباطبایی،‌ سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ ج4،  قم: دفتر انتشارات اسلامی، ‌1385. ##
16. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ ج11، بی‌تا، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1403. ##
17. مصباح یزدی، محمدتقی؛ اخلاق در قرآن؛‌ به‌تحقیق و نگارش محمدحسین اسکندری؛ ج3، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی؟ره؟،  1378. ##
15. __________________؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛  شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، ##1380.
16. __________________؛ دروس فلسفه اخلاق؛  تهران: انتشارات اطلاعات، 1373. ##
17. __________________؛ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی؛قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی؟ره؟، ##1387.
18. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار: از بخش اصول و عقاید (مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی)؛ ج2، تهران: انتشارات صدرا، 1374. ##
19. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ مختصر جرم شناسی؛ تدوین مجتبی جعفری؛ 1387. ##   
20. ولد، جرج و همکاران؛ جرم‌شناسی نظری: گذری بر نظریه‌های جرم‌شناسی؛ ترجمۀ علی شجاعی؛  تهران: سمت، 1380. ##
21. ولیدی، محمدصالح؛ حقوق جزای عمومی؛ ج1، تهران: سمت، 1372. ##
22. ویلیامز، فرانک پی و ماری لین دی مک شین؛ نظریه‌های جرم‌شناسی؛ ترجمۀ حمیدرضا ملک‌محمدی؛ تهران:‌ نشر میزان، 1383. ##
23. Adler, Freda, et al; 2010, Criminology, Seventh Edition, McGraw-Hill, New York. ##
24. Barkan, Steven, 2009, Criminology a sociological understanding, Fourth Edition, Pearson Prentice Hall. ##
25. Glick, Leonard; Miller, Mitchell; 2008, Criminology, Second Edition, Pearson Education Inc. ##
26. Siegel, Larry J., 2011, Criminology, the core, Fourth Edition, Wadsworth Cengage Learning.